L.Strauss, B. Arditi, C. Emden, Τα όρια του φιλελευθερισμού- από τον Κ.Σμίτ στην Χ. Άρεντ, μετάφραση Γιώργος Μερτίκας- Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, εκδόσεις Ύψιλον, 2014, σελ. 122.

ΡΗΞΗ φ.115

                                                                    

Τρία πυκνά κείμενα  που μαρτυρούν μια ουσιώδη πολιτική σκέψη, η οποία δεν στέκεται στα στερεότυπα και στα τετριμμένα, αλλά εμβαθύνει στα πιο κρίσιμα πεδία του πολιτικού  στοχασμού μετάφρασαν ο Γιώργος Μερτίκας και ο Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος. Πρόκειται για τις μελέτες του Leo Strauss "Σημειώσεις για τον Κάρλ Σμιτ. Η έννοια  του πολιτικού" , του Benjamin Arditi "Για το πολιτικό: Ο Σμίτ εναντίον του Σμίτ" και του Christian Emden "Ο Κάρλ Σμίτ, η Χάννα Άρεντ και τα όρια του φιλελευθερισμού ". Η μελέτη του L. Strauss δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά, όσο ζούσε ο Σμίτ, ήταν δε τόσο εύστοχη ώστε τον υποχρέωσε να διορθώσει κάποια σημεία του αρχικού έργου του για την έννοια του πολιτικού. Οι δύο άλλες μελέτες δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Telos, τεύχος 142, την Άνοιξη του 2008.

Η καίρια σημασία του  στοχασμού  που  αναπτύσσουν οι τρεις συγγραφείς, για την ελληνική κοινωνία  επισημαίνεται ορθά  από τον Γ.Μερτίκα στην εισαγωγή του: "για να έρθουμε στα δικά μας, η κρίσιμη κατάσταση της ελληνικής κοινωνίας καθιστά επείγουσα την απόφαση για το πολιτικό της status, την τοποθέτηση για το τι είναι προοδευτικό και συντηρητικό, ποιοί είναι οι φίλοι και ποιοί οι εχθροί, ποιά είναι η πολιτική της ταυτότητα. Γιατί, με τα λόγια του Σμίτ, "όταν ένας λαός  δεν έχει πλέον τη δύναμη ή τη θέληση να κρατηθεί στη σφαίρα του πολιτικού δεν εξαφανίζεται το πολιτικό από τον κόσμο. Εξαφανίζεται μόνο ένας αδύναμος λαός". Σε ανάλογες, λοιπόν, πολιτικές συγκυρίες και μπροστά σε ανάλογα διλήμματα, η σκέψη κλασσικών  στοχαστών έρχεται στην επιφάνεια. Μέσω αυτών των στοχαστών επιχειρείται η ανανέωση της πολιτικής σκέψης, πράγμα που σημαίνει την αντιστοίχηση θεωρίας και πράξης. Μεταξύ των κλασσικών εξέχουσα θέση κατέχουν οι τρεις πολιτικοί φιλόσοφοι που κατά τον έναν ή τον άλλο τρόπο συναντιούνται σ' αυτόν το μικρό τόμο: ο Κάρλ Σμίτ,η Χάνα Άρεντ και ο Λέο Στράους"(σελ.9).

Η σημαντικότερη ένσταση που εγείρει ο L.Strauss   στον Κ.Σμίτ είναι ότι τελικά η ερμηνεία του πολιτικού που αναπτύσσει, έχει ανάλογα χαρακτηριστικά με αυτά για τα οποία κατηγορεί τους αντιπάλους του, δηλαδή  εδράζεται στην σύζευξη του πολιτικού με το ηθικό, του είναι με το δέον: "η κατάφαση στο πολιτικό δεν είναι τελικά τίποτ' άλλο από την κατάφαση στο ηθικό"(σελ.36). Αναλυτικότερα ισχυρίζεται "εάν, λοιπόν, σύμφωνα με την πραγματική γνώμη του Σμίτ, ο ορισμός του πολιτικού μπορεί να αναχθεί στον ορισμό του ηθικού, πως συμβιβάζεται αυτός ο ορισμός που διαπερνά όλο το κείμενό του, με την πολεμική εναντίον της προτεραιότητας της ηθικής σε σχέση με την πολιτική;... Ωστόσο αυτή η χρήση σημαίνει ότι ο Σμίτ είναι προσδεμένος στην άποψη των αντιπάλων του για την ηθικότητα αντί να θέτει υπό αμφισβήτηση την αξίωση της ανθρωπιστικής-ειρηνιστικής ηθικότητας να είναι ηθικότητα∙ παραμένει παγιδευμένος στη θεώρηση στην οποία επιτίθεται"(σελ.39).

 Στο  ιδιαίτερα πυκνό νοηματικό κείμενο προσεγγίζεται πλειάδα θεμάτων, ενώ και άλλες επισημάνσεις του L.Strauss   είναι σημαντικές. Όπως η υπόδειξη του γεγονότος  ότι ενώ τόσο ο Χόμπς όσο και ο Σμίτ αποδίδουν πολεμικό χαρακτήρα στην φυσική κατάσταση, για τον μεν πρώτο πρόκειται για τον πόλεμο που διεξάγεται μεταξύ ατόμων για τον δε δεύτερο  για τον πόλεμο που συμβαίνει ανάμεσα σε συλλογικότητες (κυρίως αλλά όχι αποκλειστικά έθνη). Μέσα σε αυτή την οπτική ο L.Strauss   αναγνωρίζει τον Χόμπς ως τον θεμελιωτή του φιλελευθερισμού και τον Σμίτ ως εκείνον που "σ' έναν φιλελεύθερο κόσμο αναλαμβάνει την κριτική του"(σελ.25). Επίσης η ανθρωπολογική απαισιοδοξία  αποδίδει πολεμικά και αρνητικά χαρακτηριστικά στην ανθρώπινη ύπαρξη, που δεν μπορούν  με την εκπαίδευση ή άλλους τρόπους να αλλάξουν  ουσιαστικά. Από την εποχή του Πλάτωνα μάταια εικάζεται ότι παιδαγωγικοί θεσμοί όπως η φιλοσοφία, η μουσική και η γυμναστική μπορούν να επηρεάσουν καταλυτικά την ανθρώπινη ύπαρξη, ώστε να αλλάξει η ροή της ιστορίας. Συγχρόνως η τεχνολογία αναγνωρίζεται ως όπλο για αυτούς που την κατέχουν παρά την φαινομενική της ουδετερότητα. Αλλά ο  L.Strauss  παραλείπει να   απαντήσει στις αιτιάσεις και στα ερωτήματα του Σμίτ: αν η προοπτική ενός παγκόσμιου κράτους "ως πλήρως απολίτικης συνεργασίας στην παραγωγή και στην κατανάλωση" είναι ρεαλιστική τότε "σε ποιούς ανθρώπους θα ανήκει η τρομερή εξουσία η οποία συνεπάγεται μια παγκόσμια οικονομική και τεχνική συγκεντροποίηση;"(σελ. 31).

O B. Arditi  διατρέχει  τα κυριότερα σημεία της σκέψης του Σμίτ. Επαναλαμβάνει σε αρκετές περιπτώσεις τα συμπεράσματα του L.Strauss, ενώ τονίζει την θεμελιώδη σημασία της απόφασης  έναντι της κανονιστικής θεμελίωσης, την σχετικότητα και την παροδικότητα του εχθρού και του φίλου αλλά και την απόρριψη  της τελεολογίας στην ιστορική εξέλιξη. Η αξιολόγηση του Σμίτ είναι αμφίσημη, όπως αμφίσημη ήταν η διαδρομή του: "μαζί με τον Σμίτ, και παρά τον Σμίτ"(σελ.76) γράφει.

Εξαιρετικά ενδιαφέρον και πρωτότυπο είναι το δοκίμιο του C. Emden "ο Κ.Σμίτ, η Χάννα Άρεντ και τα όρια του φιλελευθερισμού". Διότι με επιχειρήματα παρουσιάζει τα σημεία που οι δύο στοχαστές  εφάπτονται ή και ταυτίζονται, παρότι μια πρώτη προσέγγισή τους είναι δύσκολο να τα εντοπίσει. Ο Κ.Σμίτ συνεργάστηκε ως σύμβουλος με τους   ναζί, προτού αντικατασταθεί από  "χαρακτηρισμένους ναζί πολιτικούς και θεωρητικούς"(σελ.90). Η Χ. Άρεντ, μαθήτρια και ερωμένη του Χαϊντεγκερ, λόγω της εβραϊκής της καταγωγής της, καταδιωκόμενη και ανέστια κατέφυγε, για να σωθεί. στις ΗΠΑ. Το έργο της, σπουδαίο και γοητευτικό, έχει  ως αφετηρία την ανάλυση του ολοκληρωτισμού. Ο C. Emden σημειώνει: "πράγματι, ο Σμίτ και η Άρεντ έχουν πολλά κοινά σημεία ως προς ό,τι τους απομακρύνει από μια καντιανή παράδοση φιλελεύθερης πολιτικής σκέψης και από τις πρακτικές της συνέπειες, όπως ας πούμε το σύγχρονο νομοθετικό κράτος. Η έμφαση που έδιναν ο Σμίτ και η Άρεντ στην αυτονομία του πολιτικού ως βιωματικής σφαίρας πρότερης των νομικών τύπων πρέπει από πολλές απόψεις να διακριθεί από μια περιεσκεμμένη μορφή πολιτικής και μια διαδικαστική αντίληψη δημοκρατίας βασισμένη στην ουδετερότητα και σε κανονιστικές συνταγματικές αρχές"(σελ.85,86). Πέρα από αυτά η περιγραφή της αποσύνθεσης του σύγχρονου κράτους στη Γένεση του Ολοκληρωτισμού  από την Άρεντ  "αντικατοπτρίζει την Κρίση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας  του Κ. Σμίτ"(σελ.87), ενώ ο τελευταίος παραθέτει αποσπάσματα από την Γένεση του Ολοκληρωτισμού  στο έργο του Nomos-Nahme-name. Πρόκειται άλλωστε για ένα δοκίμιο όπου η Άρεντ "μας δίνει μια επιφυλακτικά θετική περιγραφή του Σμίτ"(σελ.89), αφού χαρακτηρίζει ευφυείς τις θεωρίες του, που "εξακολουθούν να συναρπάζουν τον αναγνώστη"(σελ.90). Κατά τον Κ.Σμίτ το κράτος δεν προσδιορίζεται από το μονοπώλιο της βίας, όπως ισχυρίζεται ο Μ.Βέμπερ, αλλά από το μονοπώλιο της απόφασης. Χαρακτηριστικό,  επίσης είναι, ότι ένα κείμενό του σαν το  "Νομιμότητα και νομιμοποίηση", χρησιμοποιήθηκε ως όπλο, τόσο από τους φίλους όσο και τους εχθρούς του ναζισμού. Η επιδίωξη της Άρεντ για "τη ριζική αποκοπή από ό,τι θεωρεί ως την καντιανή παράδοση της νομικής κανονικότητας και της αξιακής ουδετερότητας"(σελ.111) την προσεγγίζει στην αποφασιοκρατική σκέψη του Κ.Σμίτ. Ο C. Emden καταλήγει  ότι "η Άρεντ και ο Σμίτ μας υπενθυμίζουν ότι τα όρια του φιλελευθερισμού πρέπει να αποτελούν μέρος κάθε σοβαρής συζήτησης για τον φιλελευθερισμό"(σελ.122).

(Ένα εξαιρετικό κείμενο που μπορεί να συμβάλλει και να συμπληρώσει μία ανάλογη προβληματική, το οποίο δυστυχώς δεν προβλήθηκε όσο του άξιζε και όσο μας ήταν αναγκαίο από την ελληνική κριτική όταν εκδόθηκε για πρώτη φορά, αποτελεί  το:  Ξενοφών,  «Ιέρων ή Τυραννικός », που κυκλοφόρησε από τις  εκδόσεις Γνώση το  1995 σε μετάφραση Π.Κονδύλης  και Σχόλια του  L.Strauss :Περί Τυραννίδος –Μετάφραση :Γ.Λυκιαρδόπουλος, και του A .Kojeve :Τυραννία και Σοφία –Μετάφραση :Ευρυδίκη Παπάζογλου. Οι τρεις συγγραφείς Π.Κονδύλης, L.Strauss, A .Kojeve έχουν, τον Κ.Σμίτ, ως ένα κοινό σημείο αναφοράς.)